In 2024 treedt de Omgevingswet in werking in Nederland. Een nieuwe wet die van grote invloed zal zijn op de directe omgeving van alle inwoners van het land. Volgens die nieuwe Omgevingswet gaan zowel burgers als ondernemers namelijk actief participeren bij de besluitvorming over hun leefomgeving. En zo biedt de Omgevingswet 2024 kansen voor burgerinitiatieven – en dus voor omgevingswet participatie. [Laatst bijgewerkt: 22 december 2023]

Een inloopavond als zovelen: er zal een winkelcentrum verrijzen in het centrum van een dorp ergens in Nederland. Geruchten waren er al een tijdje, maar nu blijkt dat het werkelijk gaat gebeuren. Er is een groot projectbord neergezet, een park en kinderspeelplaats zal moeten verdwijnen en het bouwproces zal omwonenden ongetwijfeld overlast gaan geven. Tijdens de inloopavond klagen inwoners van het dorp steen en been over de gebrekkige informatievoorziening van de gemeente en het feit dat hun niets gevraagd is over het project, dat toch een impact zal hebben op de leefbaarheid van hun omgeving.

Voorbeelden als hierboven komen in Nederland op grote schaal voor. Maar daar moet binnen afzienbare tijd verandering in gaan komen. Burgerparticipatie wordt een integraal onderdeel van de Omgevingswet, met nadruk op vroegtijdige betrokkenheid van burgers en bedrijven bij lokale besluitvorming. Zowel burgers als bedrijven moeten vanaf het begin veel meer betrokken raken bij de besluitvorming in hun omgeving. Hoe? Via omgevingswet participatie!

Wat is de Omgevingswet?

Alles wat onze directe leefomgeving beïnvloedt, van de lucht die we inademen tot de parken waar we ontspannen, valt onder het begrip leefbaarheid. De kwaliteit van deze leefomgeving heeft directe gevolgen voor onze gezondheid, welzijn en ons dagelijks leven. Om deze reden hebben wetgevers in Nederland in de loop der jaren een reeks wetten en regels geïntroduceerd. Deze wetten hebben betrekking op diverse aspecten zoals waterbeheer, bescherming van natuurlijke habitats, milieubeheer, infrastructuurplanning, behoud van cultureel erfgoed, en de ontwikkeling en het gebruik van gebouwen en land.

Met de introductie van de nieuwe Omgevingswet worden al deze uiteenlopende wetten samengevoegd tot één geïntegreerd raamwerk. Dit betekent een aanzienlijke vermindering van het aantal nationale regels en richtlijnen. Door deze bundeling krijgen lokale overheden meer autonomie en verantwoordelijkheid. Gemeenten krijgen de flexibiliteit om deze regels toe te passen en aan te passen aan hun specifieke lokale omstandigheden, behoeften en doelstellingen. Dit is essentieel, omdat elke gemeente unieke kenmerken en uitdagingen heeft, en een gestandaardiseerde aanpak niet altijd effectief is.

De Omgevingswet biedt daarmee een platform voor het stimuleren van burgerinitiatieven en participatie. Hoewel burgerparticipatie in de vroege versies van de wet als een verplicht element werd gezien, heeft recente ontwikkeling in het beleid en de interpretatie van de wet dit perspectief enigszins gewijzigd. In plaats van een strikte verplichting, wordt participatie nu meer gezien als een essentieel, maar flexibel component. Gemeenten worden aangemoedigd om burgers te betrekken bij de planning en uitvoering van projecten die hun leefomgeving beïnvloeden. Deze betrokkenheid is echter niet wettelijk verplicht, maar wordt sterk aanbevolen als een middel om betere, meer inclusieve en duurzame beslissingen te nemen. Het doel is om een evenwicht te vinden tussen de behoeften van de gemeenschap, de milieu-impact en de economische haalbaarheid van projecten.

De kerninstrumenten van de Omgevingswet 2024

Om te zorgen dat gemeenten deze grootschalige omslag kunnen maken en effectief gebruik kunnen maken van de nieuwe bevoegdheden en verantwoordelijkheden die de Omgevingswet met zich meebrengt, zijn specifieke instrumenten nodig. Deze instrumenten, bekend als de zes kerninstrumenten van de Omgevingswet, zijn ontworpen om gemeenten te helpen bij het navigeren door het complexe landschap van lokale governance en stadsplanning, waarbij burgerparticipatie wordt gezien als een waardevolle bron van lokale kennis en inzicht.

Rijksregels

De rijksregels vormen het eerste kerninstrument waar gemeenten mee werken onder de Omgevingswet. Deze regels, opgesteld door het Rijk en de provincies, dienen als een algemeen kader. De Omgevingswet biedt gemeenten meer autonomie, waardoor deze rijksregels meer als richtlijnen fungeren dan als strikte voorschriften. Gemeenten hebben dus de vrijheid om deze regels aan te passen aan hun lokale behoeften en context. Stakeholders zoals milieugroepen, bedrijven en lokale organisaties kunnen invloed uitoefenen op hoe deze regels lokaal worden geïnterpreteerd en toegepast.

Omgevingsvisie

De omgevingsvisie is een fundamenteel instrument binnen de Omgevingswet. Het vertegenwoordigt een strategische visie op de lange termijn voor de fysieke leefomgeving van een gemeente. Veel gemeenten zijn al geruime tijd bezig met het ontwikkelen van hun omgevingsvisie, die als basis dient voor toekomstige ruimtelijke planning en ontwikkeling. De visie omvat aspecten zoals stadsontwikkeling, groenbeheer, en duurzaamheid. Belangrijke stakeholders in dit proces zijn onder andere lokale bedrijven, bewonersgroepen, en maatschappelijke organisaties.

Omgevingsplan

Het omgevingsplan is de meer concrete vertaling van de omgevingsvisie. Het specificeert de lokale implementatie van nationale regels, aangepast aan de unieke behoeften van de gemeente. Dit geeft gemeenten de vrijheid om op maat gemaakte oplossingen te ontwikkelen voor hun specifieke uitdagingen. Stakeholders zoals stadsplanners, architecten, en lokale bewoners spelen een cruciale rol in het vormgeven van het omgevingsplan.

Omgevingsvergunning

De omgevingsvergunning is essentieel voor het betrekken van burgers bij de besluitvorming. Burgers, ondernemers en andere lokale actoren krijgen de mogelijkheid om vergunningen aan te vragen voor initiatieven die aansluiten bij de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Dit stimuleert actieve burgerparticipatie en bevordert lokale initiatieven.

Omgevingsprogramma

Het omgevingsprogramma integreert diverse aspecten van een project of thema, van financiële en administratieve planning tot de uitvoerende en participatieve rol van burgers. Dit instrument helpt bij het samenbrengen van verschillende beleidsterreinen en belanghebbenden, zoals financiële instellingen, milieubeschermingsinstanties en burgers, om een holistische benadering van projectontwikkeling te waarborgen.

Projectbesluit

Het projectbesluit markeert de laatste fase in het proces. Hierbij wordt beoordeeld of aanpassingen nodig zijn om te zorgen dat een project of initiatief in overeenstemming is met zowel lokale als nationale of provinciale regels. Dit instrument zorgt voor de noodzakelijke flexibiliteit en afstemming tussen verschillende bestuursniveaus en stakeholders zoals gemeenten, provincies en de nationale overheid.

Wat betekent omgevingswet participatie voor gemeenten?

Voor gemeenten betekent de Omgevingswet een grote verandering, in de besluitvorming en de manier waarop burgerparticipatie wordt ondersteund. Er wordt van de ‘burgerparticipatie gemeente‘ gevraagd ‘anders’ te werken.

De invoering van de Omgevingswet brengt voor gemeenten een aanzienlijke verschuiving met zich mee in hoe zij omgaan met besluitvormingsprocessen. De kern van deze verandering ligt in de toegenomen verantwoordelijkheid die gemeenten dragen op diverse terreinen. Zoals reeds aangegeven, vallen vier van de zes kerninstrumenten van de Omgevingswet – de omgevingsvisie, het omgevingsplan, het omgevingsprogramma en het projectbesluit – direct onder de bevoegdheid van gemeenten. Deze verantwoordelijkheden impliceren dat gemeenten mogelijk structurele aanpassingen moeten doorvoeren, niet alleen om te voldoen aan de nieuwe eisen van de wet, maar ook om effectieve burgerparticipatie te faciliteren en te integreren in hun werkprocessen.

Daarnaast legt de Omgevingswet de nadruk op het belang van vroegtijdige en actieve betrokkenheid van belanghebbenden bij projecten. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het betrekken van burgers, ondernemers en andere relevante partijen bij de besluitvorming, met name via de procedure van de omgevingsvergunning. Dit betekent niet alleen dat zij burgerparticipatie moeten ondersteunen en stimuleren, maar ook dat zij moeten kunnen aantonen dat deze participatie daadwerkelijk invloed heeft gehad op het besluitvormingsproces. Deze eis, bekend als de motiveringsplicht, vereist van gemeenten een transparante en documenteerbare aanpak, waarbij duidelijk wordt hoe de inbreng van burgers en andere stakeholders is meegenomen in de uiteindelijke besluiten.

In de praktijk betekent dit dat gemeenten innovatieve methoden moeten ontwikkelen en inzetten om burgers en andere belanghebbenden te betrekken. Dit kan variëren van digitale platforms en apps voor burgerbetrokkenheid tot openbare bijeenkomsten en werkgroepen. De nadruk ligt op het creëren van een inclusief proces waarin alle stemmen gehoord en gewogen worden, en waarbij de uiteindelijke besluitvorming een weerspiegeling is van de diverse belangen en perspectieven binnen de gemeenschap.

Burgerparticipatie in de omgevingswet biedt gemeenten dus zowel uitdagingen als kansen. Enerzijds vraagt het om een meer flexibele en responsieve aanpak van stadsplanning en governance, en anderzijds biedt het kansen voor een meer betrokken en betrokken gemeenschap, waarin burgers direct kunnen bijdragen aan de vormgeving van hun leefomgeving. Het succes van deze nieuwe benadering hangt af van de bereidheid van gemeenten om nieuwe participatieve modellen te omarmen en effectief te implementeren.

 

Wat betekent omgevingswet participatie voor burgers?

Onder de nieuwe Omgevingswet, die inwerkingtreding heeft gezien, wordt van burgers een verhoogd niveau van eigen initiatief en actieve deelname verwacht. Deze verwachting is vooral prominent in de context van de Omgevingsvergunning, waarbij burgers nadrukkelijk worden aangemoedigd om eigen initiatieven te ontwikkelen die bijdragen aan de vormgeving en verbetering van hun directe leefomgeving. Dit aspect van de wet benadrukt het belang van burgerparticipatie, waarbij inwoners niet alleen betrokken zijn als ontvangers van informatie, maar ook als actieve deelnemers in het plannings- en besluitvormingsproces.

Een cruciale vraag is hoe burgers effectief geïnformeerd en betrokken kunnen worden bij dit proces. In het tijdperk van digitale transformatie is het digitale stelsel van de Omgevingswet (DSO) een essentieel instrument geworden. Het DSO stelt inwoners in staat om geïnformeerd te blijven over ontwikkelingen en besluitvormingsprocessen in hun gemeente. Dit digitale platform maakt het niet alleen mogelijk voor burgers om op de hoogte te blijven, maar stelt hen ook in staat om actief deel te nemen door bijvoorbeeld het indienen van vergunningaanvragen en het geven van feedback op plannen.

Hoewel de digitale infrastructuur een belangrijk middel is voor effectieve burgerparticipatie, is het duidelijk dat veel gemeenten nog stappen moeten zetten om hun digitale capaciteit te vergroten. Dit omvat niet alleen het upgraden van technologische systemen, maar ook het waarborgen dat deze toegankelijk en gebruiksvriendelijk zijn voor alle burgers, ongeacht hun digitale vaardigheden. Daarnaast is het essentieel dat gemeenten zich inzetten voor het waarborgen van digitale inclusie, zodat iedereen, ongeacht leeftijd, achtergrond of digitale vaardigheid, kan deelnemen aan het participatieproces.

De Omgevingswet biedt dus een belangrijke kans voor burgers om een actievere rol te spelen in de ontwikkeling van hun gemeenschappen. De uitdaging voor gemeenten ligt in het creëren van een omgeving waarin burgers gemakkelijk en effectief toegang hebben tot informatie en participatiemogelijkheden, zowel via digitale als niet-digitale kanalen.

Gemeentepeiler en omgevingswet participatie

Het wordt voor gemeenten inderdaad een aanzienlijke uitdaging om op een effectieve manier te communiceren met hun inwoners voor elk afzonderlijk project onder de Omgevingswet. Deze communicatie moet niet alleen gaan over het verschaffen van informatie, maar ook over het actief raadplegen van burgers bij besluitvormingsprocessen en het uitnodigen tot het indienen van eigen initiatieven. Het opzetten van een nieuw, digitaal platform voor dergelijke uitgebreide en veelzijdige communicatie vormt een complexe opgave.

Een van de belangrijkste aspecten in dit proces is het bieden van een eenvoudig, toegankelijk en begrijpelijk instrument voor inwoners. Dit is essentieel omdat de complexiteit en de hoeveelheid van de informatie en interactie in het kader van de Omgevingswet overweldigend kan zijn. Zonder een duidelijke en gestroomlijnde communicatieaanpak riskeren gemeenten dat inwoners ‘door de bomen het bos niet meer zien’. Dit kan leiden tot verwarring, misverstanden en een afname in burgerbetrokkenheid, wat haaks staat op de doelstellingen van de Omgevingswet.

Gemeentepeiler biedt gemeenten daarom een volledig digitaal platform aan waarmee je op elk moment contact kan krijgen met bewoners. Omdat Gemeentepeiler zijn eigen participatie app en web-versie heeft ontwikkeld, die zowel voor  iPhone- , Android- als pc/tablet en computer- gebruikers toegankelijk is, hebben gemeenten de unieke mogelijkheid om via een toegankelijke manier in direct en structureel contact te staan met inwoners, op het apparaat dat de inwoners het fijnst vinden.

Het stelt gemeenten in staat om informatie op een heldere en georganiseerde manier te delen, feedback van burgers te verzamelen en burgerinitiatieven te stimuleren. Door zijn gebruiksvriendelijke interface en toegankelijke formaat maakt Gemeentepeiler het voor inwoners makkelijker om actief deel te nemen aan lokale kwesties.

Gemeentepeiler biedt dus het volledige plaatje: een informatievoorziening, een communicatieplatform, en een digitaal burgerpanel (ook wel het burgerpanel 2.0 genoemd), waardoor burgers zich meer betrokken zullen voelen. 

Ook derde partijen kunnen meeprofiteren van de toegankelijkheid en de bereikbaarheid van Gemeentepeiler. Volgens de Omgevingswet worden alle belanghebbenden in de beginfase van de besluitvorming van een project betrokken. Dit betekent dus ook dat bouwbedrijven, aannemers, ondernemers en maatschappelijke organisaties betrokken moeten worden.

Gemeentepeiler biedt een centraal platform dat wildgroei aan diverse apps voorkomt bij verschillende projecten. Het stelt gemeenten in staat om regie te houden over de participatieprocessen, waardoor er voor elk nieuw project geen apart instrument nodig is. Dit garandeert een gestroomlijnde, consistente aanpak voor alle betrokkenen, inclusief bouwbedrijven en maatschappelijke organisaties. Zij kunnen via de burgerparticipatie app inzage krijgen in de resultaten van peilingen.

Hoe ga je als gemeente aan de slag met omgevingswet participatie?

Drie stappen die een fundamenteel onderdeel vormen van burgerparticipatie en de omgevingswet, zijn ook een fundamenteel onderdeel van de werkwijze van Gemeentepeiler: informeren, raadplegen en monitoren.

1. Informeren: al op het moment dat er een Omgevingsvisie en Omgevingsplan wordt ontworpen door een gemeente, is het belangrijk om inwoners en andere belanghebbenden hier over te informeren. Gemeentepeiler helpt mee met deze informatievoorziening, dankzij het digitale platform en de burgerparticipatie app. Zo weten burgers in een vroeg stadium wat er aan zitten te komen en hoe ze kunnen meedenken.
2. Raadplegen: via de Gemeentepeiler app kunnen inwoners hun mening en input geven over gemeentelijke plannen. Bewoners worden actief betrokken, een maatschappelijk draagvlak wordt gecreëerd, zeker als er resultaten zichtbaar zijn.
3. Monitoren: Deze resultaten kan je ook weer via Gemeentepeiler zichtbaar maken, door inwoners te informeren over de voortgang van projecten. Daarnaast kan je tussentijdse veranderingen raadplegen via peilingen. Als gemeente beschikt u over uw persoonlijke dashboard waarin u de resultaten van peilingen kunt monitoren en analyseren.

 

U kunt Gemeentepeiler inzetten voor diverse beleidsthema’s, denk hierbij aan burgerparticipatie en duurzaamheid, veiligheid en burgerparticipatie, en bijvoorbeeld om te onderzoeken hoe de gemeentelijke dienstverlening door uw inwoners wordt ervaren.

Wil u aan de slag met Burgerparticipatie in de Omgevingswet? Neem dan vrijblijvend contact op!