Wie als gemeente beleid maakt is anno 2019 niet alleen bezig met de plannen zelf: de totstandkoming van deze plannen is even belangrijk. De maatschappij wordt alleen maar complexer en dat zorgt voor vraagstukken die beleidsbepalers niet alleen kunnen oplossen. De oplossing ligt bij de maatschappij zelf, en de weg naar die oplossing is interactief beleid. Nadat we in ons eerste blog over interactieve beleidsvorming een aantal voorbeelden en voordelen hebben benoemd reiken we je in dit artikel een aantal praktische stappen aan om daadwerkelijk met de materie aan de slag te kunnen.

Beleid maken is een uitdaging op zich in een maatschappij die zich onmogelijk in één woord of zin laat beschrijven. Hoewel beleidsmakers binnen gemeenten zich op alle manieren proberen te verplaatsen in de wereld van hun inwoners, is het onvermijdelijk dat er afstanden ontstaan en verschillen tussen beleving en realiteit. De meest aantrekkelijke optie is voor gemeenten interactief beleid, waarbij al vanaf de vroegste fases de inspraak en expertise van burgers, bedrijven en organisaties wordt meegenomen.  

De magie van interactief beleid

Interactief beleid heeft een grote aantrekkingskracht op beleidsvormers, en dat heeft meerdere redenen. Interactief beleid zorgt voor: 

• Een verbeterde relatie met de inwoners van een gemeente. Door moeite steken in het leren kennen van burgers, relaties met ze op te bouwen en hun mening serieus te nemen, worden de lijntjes korter en zullen burgers zich actiever gaan bezighouden met het reilen en zeilen van hun gemeente. 
• Een groter draagvlak voor een plan of besluit. Inwoners hoeven het niet eens te zijn met de uitkomst van een besluit of met bepaald beleid: zodra ze zien hoe het beleid wordt gemaakt en welke afwegingen daarbij worden gemaakt, en als ze op een constructieve wijze hebben kunnen meedenken of bijdrage zal er sneller begrip komen voor een plan. 
• Verbetering van beleid. Dat er een groter draagvlak komt dankzij interactief beleid is natuurlijk mooi meegenomen, maar dat zou niet het uiteindelijke doel moeten zijn. Binnen een gemeente wonen zoveel mensen met eigen ervaringen, meningen, expertises en gedachtegangen: het is een broeinest van creativiteit. Het zou zonde zijn om input van inwoners niet serieus mee te nemen tijdens verschillende fases van beleidsvorming.  
• Externe inzichten. Niet alleen de kwaliteit van beleid of een besluit gaat erop vooruit, je krijgt ook meer inzichten over de gemeente. Dat kunnen verrassende inzichten zijn, maar soms ook schokkende inzichten. Het wat de cirkel van interactief beleid daarbij toevoegt, is dat je die externe inzichten weer kan omzetten in peilers binnen de besluitvorming. 
• Interne inzichten. Interactief beleid kan ook zorgen dat je door een andere bril naar het functioneren van de gemeente of het ambtelijk apparaat gaat kijken. Juist die frisse blik die inwoners verschaffen kan een heel verhelderend perspectief bieden op hoe er wellicht anders gewerkt kan worden. 

Werkt de magie van interactief beleid altijd? 

Nee. De waarheid zit hem erin dat niet alle beleidsstukken zich lenen voor interactief beleid. Kijk naar de volgende checklist als je wilt weten of je een bepaald vraagstuk op een interactieve manier kan oplossen. 

Is er sprake van beleidsvrijheid?  

Elke gemeente krijgt te maken met beleid waar ze zelf simpelweg geen beslissing over nemen, omdat er regionale of nationale wetgeving van toepassing is of andere instanties zijn die verantwoordelijk zijn voor de besluiten en de uitvoering daarvan. Ligt er in bepaalde mate verantwoordelijkheid bij de gemeente? Dit opent de eerste deur richting interactief beleid. 

Is de input van inwoners daadwerkelijk nodig? 

Ook al ligt het besluit of beleid in handen van de gemeente, dan kan het alsnog onnodig zijn om tijd, geld en energie in interactief beleid te stoppen. Sommige besluiten zijn namelijk voorspelbaar, sommige oplossingen liggen voor de hand, soms is het gewoon een kwestie van doen. Kijk echter wel goed of je bij een bepaalde fase van de beleidsvorming nog externe partijen kan betrekken. 

Is er maatschappelijk belang? 

Elke gemeente kent beleidsstukken die gevoelig liggen. Besluiten die directe invloed hebben op de leefomgeving van een inwoner, vraagstukken waar externe partijen vanuit hun achtergrond of expertise kunnen meepraten: hoe zorgvuldiger het proces gaat, hoe beter. En in dat proces is er ruimte aan tafel voor burgers, bedrijven en organisaties. Hoe groter het maatschappelijk belang, hoe belangrijker de inzet van interactief beleid. 

Zijn er mogelijkheden om interactief beleid uit te voeren?  

Het is niet altijd mogelijk voor een gemeente om interactief beleid uit te voeren, bijvoorbeeld omdat er een gebrek is aan kennis, geld of tijd. Bij kleinere gemeenten of bij grotere vraagstukken kan dit een obstakel zijn, waardoor er wordt gekozen voor inspraakavonden als beperkte vorm van interactie met inwoners. 

Is het antwoord op alle vier vragen ja, dan kan je aan de slag met interactief beleid. Hoe? Dat lees je hieronder. 

Hoe werkt interactief beleid eigenlijk? 

1. Wie 

In het 10-stappenplan van Gemeentepeiler is er een splitsing gemaakt tussen de opzet van het beleid (de eerste zes stappen) en de fase achteraf (de laatste vier stappen). Wie kiest voor interactief beleid moet zichzelf constant vragen stellen om erachter te komen wat het best werkt voor de gemeente. En de eerste vraag die je als beleidsmaker stelt is “Wie wil je betrekken?”. Als het gaat om een beleidsstuk dat van invloed is op een woonwijk, wil je dan ook weten wat bedrijven en organisaties vinden? Als je de “Wie” duidelijk kan beantwoorden, kan je ook duidelijker targeten als je deze partijen gaat benaderen. 

2. Wat 

Wat ga je precies doen? Wat ga je voorleggen, wat zijn je verwachtingen, wat hoop je eruit te halen? De “Wat” is een essentiële vraag om je verwachtingen vorm te geven en het interactief beleid in de praktijk te brengen. Af en toe is het sowieso goed om jezelf af te vragen wat je eigenlijk aan het doen bent, maar als je dit kan koppelen aan beleid, kan dit je hele nieuwe inzichten op leveren. De “Wat”-vraag zal je ongetwijfeld ook krijgen van de partijen die je betrekt, dus het dient ook als goede voorbereiding. 

3. Wanneer 

Het vormen van beleid kent verschillende fases. In welke fase van de beleidsvorming ga je interactief beleid inzetten? Wanneer roep je de expertise en ervaring van inwoners, bedrijven en organisaties in? Betrek je ze in een vroegtijdig stadium, als de plannen nog gemaakt worden? Of roep je om hulp als de plannen al zijn gemaakt en je vraagt je vooral af hoe je deze plannen optimaal kan uitvoeren? De “Wanneer” is cruciaal als het gaat om de planning en de uitvoering. 

4. Waar 

De “Waar”-vraag hoeft niet beantwoord te worden met een fysiek antwoord. Interactief beleid hoeft namelijk niet plaats te vinden in de zaaltjes van het gemeentehuis. Gemeentepeiler heeft een applicatie ontwikkeld die inwoners direct op hun telefoon kunnen downloaden, waarbij ze gepeild worden over hun mening over zaken uit hun leefomgeving. Laagdrempelig, toegankelijk én modern. 

5. Waarom 

Waarom wil je eigenlijk interactief beleid inzetten? Omdat het erbij hoort? Omdat het wettelijk verplicht is? Dat zou de verkeerde instelling zijn. Als je duidelijk voor ogen hebt waarom interactief beleid van toevoegde waarde kan zijn voor de gemeente, dan kan je tijdens het proces ook beter vaststellen wat de sterke en zwakke punten zijn. 

6. Hoe

Hoe wil je dat interactief beleid bijdraagt aan beleidsvorming? Deze vraag heb je deels al beantwoord in de “Wanneer” van dit stappenplan, maar jezelf regelmatig de “Hoe”-vraag stellen zorgt voor een beter overzicht in de praktijk. Let op dat de “Hoe”-vraag vaak het moeilijkst te beantwoorden is. Gemeentepeiler kan je bij deze vraag helpen: de praktische “Hoe”-vraag lossen wij op door je een op maat gemaakt platform te bieden, en verder voorzien wij van advies en andere instrumenten. 

7. Fasering 

interactief beleid is niet iets wat in een inloopavond geregeld wordt. Je moet informeren, uitwerken, informatie inwinnen, vergaderen, besluiten, plannen en uitvoeren. Een duidelijke planning is ontzettend belangrijk om optimale resultaten te behalen. Probeer bij interactief beleid dit daarom duidelijk af te kaderen per fase. 

8. Uitwerking 

De uitwerking is een fase, en zou daarom kunnen vallen onder “fasering”, maar we noemen deze stap apart omdat het zo’n belangrijke is. Het gaat hierbij namelijk niet om de uitwerking van beleid of een besluit, het gaat om de uitwerking van het interactieve beleid waarbij zoveel partijen over een bepaalde tijdspanne betrokken zijn geweest. Een analyse achteraf van hoe interactief beleid heeft toegevoegd aan de beleidsvorming kan een duidelijk beeld verschaffen over wat de daadwerkelijke uitwerking is geweest van alle inspanningen. 

9. Terugkoppeling 

Evenzo belangrijk is de terugkoppeling naar de betrokken partijen. Wat heeft hun input opgeleverd? Hoe hebben ze geholpen? Wat voor inzichten heeft het de gemeente opgeleverd, extern of intern? Wat is er concreet gebeurd? Deze terugkoppeling is ontzettend belangrijk als je in het vervolg vaker gebruik wilt maken van interactief beleid. 

10. Voortzetting 

De voortzetting is eigenlijk alweer de aanloop naar het volgende moment dat interactief beleid ingezet gaat worden. Alle inspanningen die zijn gedaan zouden nooit eenmalig moeten zijn: hoe vaker je gebruikt maakt van de expertise en ervaring van externe partijen, hoe makkelijker het zal gaan. Bedenk hoe je verder wilt, en stel je de eerste zes vragen uit dit stappenplan opnieuw!