Omgevingswet participatie: kansen voor burgerparticipatie!

In 2023 treedt de Omgevingswet in werking in Nederland. Een nieuwe wet die van grote invloed zal zijn op de directe omgeving van alle inwoners van het land. Volgens die nieuwe Omgevingswet worden zowel burgers als ondernemers namelijk actief participeren bij de besluitvorming over hun leefomgeving. En zo biedt de Omgevingswet 2023 kansen voor burgerinitiatieven – en dus voor omgevingswet participatie.

Een inloopavond als zovelen: er zal een winkelcentrum verrijzen in het centrum van een dorp ergens in Nederland. Geruchten waren er al een tijdje, maar nu blijkt dat het werkelijk gaat gebeuren. Er is een groot projectbord neergezet, een park en kinderspeelplaats zal moeten verdwijnen en het bouwproces zal omwonenden ongetwijfeld overlast gaan geven. Tijdens de inloopavond klagen inwoners van het dorp steen en been over de gebrekkige informatievoorziening van de gemeente en het feit dat hun niets gevraagd is over het project, dat toch een impact zal hebben op de leefbaarheid van hun omgeving.

Voorbeelden als hierboven komen in Nederland op grote schaal voor. De gemeente bedenkt, de gemeente beslist, de gemeente voert uit. Maar daar moet binnen afzienbare tijd verandering in gaan komen. Zowel burgers als bedrijven moeten vanaf het begin veel meer betrokken raken bij de besluitvorming in hun omgeving. Hoe? Via omgevingswet participatie!

Wat is de Omgevingswet?

Alles wat ook maar op enige wijze invloed heeft op onze directe omgeving, valt onder onze leefbaarheid. Om ervoor te zorgen dat de leefbaarheid van burgers zo goed mogelijk is, zijn daar de afgelopen jaren steeds meer wetten en regels voor bedacht.

In de nieuwe Omgevingswet zijn die wetten gebundeld, waardoor er op nationaal niveau minder regels zijn die te maken hebben met water, natuur, milieu, infrastructuur, cultureel erfgoed, gebouwen, enzovoorts. Die zijn via de Omgevingswet namelijk overgedragen aan gemeenten.

Elke gemeente is namelijk anders, en projecten die te maken hebben met de directe omgeving vereisen daardoor een individuele aanpak die gemeenten het best kunnen regelen in samenspraak met hun inwoners. Oftewel: er is door de Omgevingswet meer ruimte voor burgerinitiatieven en omgevingswet participatie. Sterker nog, omgevingswet participatie is een verplicht onderdeel van de Omgevingswet 2023.

Maar eerst: hoe werkt de Omgevingswet? Hoe kan je zorgen dat gemeente zo’n grootschalige omslag aankunnen? Daar zijn bepaalde instrumenten voor nodig – de zogeheten zes kerninstrumenten van de Omgevingswet.

De kerninstrumenten van de Omgevingswet 2023

Rijksregels

Het eerste kerninstrument waar gemeenten mee werken zijn de regels die al zijn opgesteld door het rijk en de provincies. Deze regels vormen meer een kader, aangezien er bij de Omgevingswet wordt uitgegaan van meer vrijheid voor gemeenten zelf, en rijksregels hoeven dan ook minder gevolgd te worden.

Omgevingsvisie

Wat wel een belangrijk instrument is van de Omgevingswet, is de omgevingsvisie. Dit is een algemene visie over hoe de publieke ruimte in een gemeente eruit moet zien. Aan de hand van deze visie kan er gekeken worden naar een omgevingsplan.

Omgevingsplan

Een plan is de meer concrete uitvoering van de visie, en in het Omgevingsplan staat de lokale invulling van nationale regels. Gemeenten zelf krijgen dus de vrijheid om nationale regels toe te passen in hun omgeving.

Omgevingsvergunning

Dit is een van de sleutelonderdelen van de Omgevingswet 2023 (voorheen de Omgevingswet 2019), waarbij de directe betrokkenheid van burgers duidelijk wordt. Nadat er door een visie en een plan van de gemeente meer duidelijk is geworden over hoe er invulling moet worden gegeven aan de gemeente, is het aan burgers om vergunningen voor nieuwe initiatieven aan te vragen.

Omgevingsprogramma

Vervolgens wordt er bij de besluitvorming van een project of thema naar alle aspecten gekeken, van financieel tot administratief, van uitvoerend tot de rol van burgers. Dit komt allemaal samen in het Omgevingsprogramma.

Projectbesluit

Dit is de laatste fase, waarbij wordt gekeken of een gemeente een project nog moet aanpassen omdat ze op bepaalde manieren niet aansluiten met nationale of provinciale regels.

Wat betekent omgevingswet participatie voor gemeenten?

Voor gemeenten betekent de Omgevingswet een grote verandering, in de besluitvorming en de manier waarop burgerparticipatie wordt ondersteund. Er wordt van de ‘burgerparticipatie gemeente‘ gevraagd ‘anders’ te werken.

In de besluitvorming betekent het namelijk dat er op veel gebieden een grote verantwoordelijkheid op de schouders van de gemeente terecht komt. Kijk maar mee naar de paragraaf hierboven: maar liefst vier van de zes kerninstrumenten van de Omgevingswet liggen in directe handen van de gemeente (de visie, het plan, het programma en het projectbesluit). Dit vereist (waarschijnlijk) structurele hervormingen, zeker omdat participatie in de omgevingswet ook een rol speelt.

Volgens de wet zijn gemeenten namelijk verplicht om alle belanghebbenden in een project vroegtijdig te betrekken bij de besluitvorming (onder andere volgens kerninstrument Omgevingsvergunning). Dat betekent niet alleen het ondersteunen en stimuleren van burgerparticipatie in de omgevingswet, maar ook dat gemeenten achteraf moeten kunnen bewijzen dat ze burgers en andere belanghebbenden een rol in de besluitvorming hebben laten spelen – dit wordt de motiveringsplicht genoemd.

Wat betekent de omgevingswet participatie voor burgers?

Gemeenten die ‘anders’ moeten werken, de Omgevingswet met al zijn kerninstrumenten: het is duidelijk dat er binnen afzienbare tijd veel verandert. Zoveel, dat gemeenten meer tijd kregen om zich aan te passen. Zo werd de Omgevingswet 2019 ineens de Omgevingswet 2023.

Van burgers wordt dus meer eigen initiatief verwacht volgens de nieuwe Omgevingswet. Dat wordt duidelijk in de Omgevingsvergunning, waarbij een nadrukkelijk beroep wordt gedaan op initiatieven van de inwoners van een gemeente zelf, om vorm te geven aan en te participeren in hun directe omgeving doormiddel van omgevingswet participatie.

Maar hoe worden burgers juist geïnformeerd en kunnen ze participeren? Dat kan het best digitaal. Volgens een DSO Omgevingswet, oftewel digitaal stelsel omgevingswet, kunnen inwoners op de hoogte blijven van en vergunningen indienen over de besluitvorming van hun gemeente. En met name op het gebied van digitalisering zijn er nog veel gemeenten die stappen hebben te maken.

Gemeentepeiler en omgevingswet participatie

Het wordt voor gemeenten een hele opgave om voor elk project op de juiste manier te communiceren met hun inwoners. Of het hierbij nou gaat om de informatievoorziening, het raadplegen van burgers over besluiten of het vragen over initiatieven, een nieuw digitaal platform opzetten is een van de moeilijkste uitdagingen die de Omgevingswet met zich meebrengt.

Gemeentepeiler biedt gemeenten daarom een volledig digitaal platform aan waarmee je op elk moment contact kan krijgen met bewoners. Omdat Gemeentepeiler zijn eigen participatie app heeft ontwikkeld, die zowel iPhone- als Androidgebruikers kunnen downloaden, hebben gemeenten de unieke mogelijkheid om via een toegankelijke manier in direct en structureel contact te staan met inwoners, op het apparaat waar diezelfde inwoners het meest actief zijn.

Gemeentepeiler biedt dus het volledige plaatje: een informatievoorziening, een communicatieplatform, en een digitaal burgerpanel (ook wel het burgerpanel 2.0 genoemd), waardoor burgers zich meer betrokken zullen voelen. 

Ook derde partijen kunnen meeprofiteren van de toegankelijkheid en de bereikbaarheid van Gemeentepeiler. Volgens de Omgevingswet worden alle belanghebbenden in de beginfase van de besluitvorming van een project betrokken. Dit betekent dus ook dat bouwbedrijven, aannemers, ondernemers en maatschappelijke organisaties betrokken moeten worden. Zij kunnen via de burgerparticipatie app inzage krijgen in de resultaten van peilingen, waardoor gemeenten weer op hun beurt voldoen aan de motiveringsplicht (bewijzen dat burgerparticipatie onderdeel is geweest van de besluitvorming).

U kunt Gemeentepeiler inzetten voor diverse beleidsthema’s, denk hierbij aan burgerparticipatie en duurzaamheid, veiligheid en burgerparticipatie, en bijvoorbeeld om te onderzoeken of de gemeentelijke dienstverlening op peil is.

Hoe ga je als gemeente aan de slag met omgevingswet participatie?

Drie stappen die een fundamenteel onderdeel vormen van burgerparticipatie en de omgevingswet, zijn ook een fundamenteel onderdeel van de werkwijze van Gemeentepeiler: informeren, raadplegen en monitoren.

1. Informeren: al op het moment dat er een Omgevingsvisie en Omgevingsplan wordt ontworpen door een gemeente, is het belangrijk om inwoners en andere belanghebbenden hier over te informeren. Gemeentepeiler helpt mee met deze informatievoorziening, dankzij het digitale platform en de burgerparticipatie app. Zo weten burgers in een vroeg stadium wat er aan zitten te komen en hoe ze kunnen meedenken.
2. Raadplegen: via de Gemeentepeiler app kunnen inwoners hun mening en input geven over gemeentelijke plannen. Bewoners worden actief betrokken, een maatschappelijk draagvlak wordt gecreëerd, zeker als er resultaten zichtbaar zijn.
3. Monitoren: Deze resultaten kan je ook weer via Gemeentepeiler zichtbaar maken, door inwoners te informeren over de voortgang van projecten. Daarnaast kan je tussentijdse veranderingen raadplegen via peilingen. Als gemeente beschikt u over uw persoonlijke dashboard waarin u de resultaten van peilingen kunt monitoren en analyseren.

U kunt Gemeentepeiler inzetten voor diverse beleidsthema’s, denk hierbij aan burgerparticipatie en duurzaamheid, veiligheid en burgerparticipatie, en bijvoorbeeld om te onderzoeken hoe de gemeentelijke dienstverlening door uw inwoners wordt ervaren.

Wil u aan de slag met Burgerparticipatie in de Omgevingswet? Neem dan vrijblijvend contact op!