Skip to content

We bevinden ons in een nieuw decennium en op lokaal niveau betekenen de komende tien jaar grootschalige veranderingen. Met de aanstaande Omgevingswet gaat er veel veranderen voor zowel gemeenten als hun inwoners. Een van de belangrijkste onderdelen van die Omgevingswet is de Omgevingsvisie.

Voordat we beginnen met uitleggen van wat de Omgevingsvisie is, hoe je er één opstelt en wat de rol van de burger is bij dat proces, moeten we een stap terugzetten en kijken naar het grotere kader. Dat grotere kader is de Omgevingswet, die volgend jaar in werking treedt. De Omgevingswet geldt voor alle Nederlandse gemeenten en is van grote invloed op de omgeving, en zal dus ook directe impact op burgers en bedrijven hebben.

Volgens de Omgevingswet krijgen gemeenten een hoop nieuwe verantwoordelijkheden. Besluiten, regels en wetten die voorheen genomen werden op nationaal niveau zullen vanaf de invoering van de Omgevingswet op het bordje van gemeenten terechtkomen. Om dat hele proces nog ingewikkelder te maken, moeten gemeenten volgens die wet ook de burgers en bedrijven uit een gemeente betrekken. Een grote uitdaging dus.

Deze omslag, van nationaal naar lokaal, vraagt om een proces waarbij diverse instrumenten worden gebruikt. Het Rijk spreekt van kerninstrumenten, die onderdeel van de Omgevingswet uitmaken. In totaal zijn er zes kerninstrumenten, en een van die kerninstrumenten is de Omgevingsvisie.

Wat is de Omgevingsvisie?

Iedere gemeente werkt met visies. Visies kunnen gaan over economie, woningbouw, sociale zaken of verkeer. In het geval van een Omgevingsvisie wordt er een veel uitgebreidere blauwdruk gemaakt. Alles wat te maken heeft met verkeer, natuur en milieu en openbare ruimte, kortom, alles wat te maken heeft met de fysieke omgeving, komt aan bod in een Omgevingsvisie. Deze Omgevingsvisie moet uiterlijk in 2024 klaar zijn, daarom spreken we ook wel van de Omgevingsvisie 2024.

Het gaat hierbij om een lange termijnvisie, waarbij er, zoals het Rijk zelf schrijft, wordt ingegaan op “de samenhang tussen ruimte, water, milieu, natuur, landschap, verkeer en vervoer, infrastructuur en cultureel erfgoed”. Bij het opstellen van zo’n Omgevingsvisie moet er uiteraard ook gekeken worden naar wat er op provinciaal niveau, door Waterschappen en door de overheid besloten is, zodat lokale wetten niet botsen met nationale wetten.omgevingsvisie 1

Ook zal er samengewerkt moeten worden met sectoren binnen een gemeente, zoals bedrijven, maatschappelijke organisaties, burgercollectieven, waardoor zo’n Omgevingsvisie ook met deze sectoren opgesteld dient te worden. Ook moet er hoogstwaarschijnlijk met andere, aangrenzende gemeenten samengewerkt worden.

Belangrijk bij de Omgevingsvisie is dat er niet alleen een opsomming wordt gemaakt van hoe verschillende onderdelen van de fysieke ruimte in de toekomst zullen worden ingericht, maar ook hoe deze onderdelen met elkaar verbonden zullen worden. Dat kan per thema, gebied of sector verschillen.

De kernwaarden die een gemeente heeft als het aankomt op de openbare ruimte, zoals het zich “ontwikkelen tot economisch bloeiende gemeente” of “uitgroeien tot duurzame, groene gemeente”, kunnen een grote rol spelen bij het opstellen van de Omgevingsvisie. Aan de hand van die visie kunnen er met de rest van de kerninstrumenten van de Omgevingswet verdere stappen genomen worden.

Hoe werkt de Omgevingsvisie?

Om te kijken hoe er aan de Omgevingsvisie betekenis gegeven kan worden, moet men kijken naar wat zo’n visie nou eigenlijk inhoudt. De Omgevingsvisie bevat volgens het Rijk:

  • De hoofdlijnen van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving
  • De hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied, en
  • De hoofdzaken van het beleid op alle relevante terreinen van de fysieke leefomgeving

Dit klinkt wellicht abstract. We zullen het volgende hoofdstuk dan ook gaan kijken naar voorbeelden van een Omgevingsvisie. Maar eerst is het belangrijk om te begrijpen waarom een Omgevingsvisie opgesteld zou moeten worden.

Anno 2020 is de fysieke leefomgeving van een gemeente een complexe ruimte. Het is een veelzijdige omgeving, waar heel veel sectoren en componenten samenkomen. Van gebiedsplanning tot het beheer van een omgeving, de bescherming en de ontwikkeling ervan tot het voorspoedig samenvoegen van alle aanwezige factoren, zowel economisch als sociaal en zowel ruimtelijk als structureel. Omdat de Omgevingsvisie vormgeeft aan de Omgevingswet, wordt er hierbij gekeken naar alle relevante vraagstukken binnen de fysieke leefomgeving van een gemeente.

Op de website van de Rijksoverheid wordt zelf een voorbeeld geschetst: “Er wordt niet gesproken over woningbouwopgave maar over transformatieopgave. We verbinden woningrealisatie dan aan andere doelstellingen zoals klimaatadaptatie en energietransitie.”

Daarbij vergeet de overheid zelf te noemen dat ook ambities op het sociale vlak, zoals sociale woningbouw of betaalbare huurwoningen, onderdeel uitmaken van deze transformatieopgave. Hoe dan ook: er worden dus vraagstukken, onderwerpen en factoren verbonden.

Voorbeelden van een Omgevingsvisie

Het verbinden van vraagstukken, het zorgen voor samenhang: het klinkt nog steeds behoorlijk vaag, maar als je kijkt naar wat er allemaal onderdeel is van een fysieke leefomgeving begin je te begrijpen hoe een Omgevingsvisie vormgegeven kan worden en hoe dergelijke onderdelen met elkaar verbonden kunnen worden.

Neem het thema “gebiedsontwikkeling”. Bij de ontwikkeling van een gebied, en dat hoeft volgens de Omgevingsvisie niet de hele gemeente te zijn, maar kan ook gaan over een specifiek gebied, komen er veel factoren en thema’s kijken. Denk bij dit Omgevingsvisie voorbeeld aan:

  • Sociale woningbouw, met daarbij onderwerpen als asielopvang, ouderenzorg, huurwoningen, etc.
  • Sociale voorzieningen, met daarbij onderwerpen als scholen, bejaardentehuizen, buurthuizen
  • Bedrijventerreinen en kantoren, en dus infrastructuur voor ondernemers
  • Wegenaanleg, niet alleen de fysieke wegenaanleg maar ook de verkeersregels (maximale snelheid, parkeervoorzieningen, autoluw)
  • Energievoorziening (windturbines, zonnepanelen, etc.)
  • Digitale infrastructuur, bijvoorbeeld de aanleg van hogesnelheid-internet
  • Recreatiegelegenheden, zoals bijvoorbeeld parken, speelpleinen, sportclubs
  • Economische ontwikkeling, over het bevorderen van een ondernemingsklimaat in een gemeente
  • Natuurbescherming, wordt het groen in de gemeente voldoende beschermd?

Zoals je ziet gaan we hier al behoorlijk diep in op de details. Dat hoeft niet in een Omgevingsvisie. Maar als gemeente moet er wel gekeken worden hoe er gezamenlijk gezorgd kan worden dat bepaalde thema’s, die een gemeente als belangrijk beschouwd, door alle betrokken partijen ondersteund en ontwikkeld worden. Een ontwikkeling of plan op één onderwerp, vergt ook een ontwikkeling op het andere.

Sociale woningbouw heeft bijvoorbeeld direct te maken met Sociale voorzieningen, maar ook met Recreatiegelegenheden en Wegenaanleg, terwijl Bedrijventerreinen, weer Wegenaanleg, Digitale Infrastructuur en Economische Ontwikkeling allemaal met elkaar te maken hebben, net zoals Energievoorziening, Natuurbescherming, weer Wegenaanleg en Recreatiegelegenheden.

Daarbij moet er ook nog eens rekening gehouden worden met andere regels en wetten. Een gemeente moet dus keuzes maken in een tijd dat de maatschappij in zijn geheel een complex verschijnsel is geworden. Een thema als klimaatvriendelijkheid, energietransitie of duurzaamheid vergt op alle onderdelen van een gemeente een omslag, iets wat in de visie beschreven kan worden.

De rol van burgers in de Omgevingsvisie 2024

Er ligt gemeenten dus een lastige taak te wachten. Zoals je in het vorige hoofdstuk hebt kunnen zien, gaat een visie over zo goed als alle onderwerpen binnen een gebied (al is het belangrijk te benoemen dat niet al deze onderwerpen in de visie aan bod hoeven te komen, de visie is immer niet bindend en heeft geen vaste vorm). Toch, omdat het zo’n invloed heeft op de fysieke leefomgeving van burgers en bedrijven, moeten deze sectoren betrokken worden.

Dat is niet alleen omdat de Omgevingsvisie er beter van wordt, het is ook nog eens wettelijk verplicht. Een overheid moet aantonen in de Omgevingsvisie hoe burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties zijn betrokken en met welk resultaat. Een gemeente kan zelf beslissen hoe daar invulling aan wordt gegeven.omgevingsvisie 2

We raden echter aan om de participatie van burgers niet als slechts een wettelijke verplichting te zien. De inbreng van burgers in een Omgevingsvisie kan namelijk heel waardevol zijn. Burgers hebben immers kennis van hun omgeving, ze weten wat er speelt en wat er verbeterd kan worden, en op het moment dat ze betrokken worden bij de Omgevingsvisie zullen besluiten en wetten die in andere fases van de Omgevingswet worden genomen ook beter gedragen worden. De grote vraag: hoe betrek je deze partijen bij de Omgevingsvisie?

De waarde van het betrekken van burgers bij beleidsvorming wordt door steeds meer gemeenten erkend. Waar echter nog tegenaan gelopen wordt is hoe er vorm wordt gegeven aan die participatie. Inloopavonden in buurthuizen, debatavonden op het gemeentehuis, vragenlijsten in de brievenbus of polls op social media blijken om uiteenlopende redenen niet altijd even succesvol, terwijl een langetermijnvisie als de Omgevingsvisie uiterst serieus genomen dient te worden en de inspraak van burgers daarbij essentieel is.

Burgerparticipatie bij het opstellen van de Omgevingsvisie

Gemeentepeiler is onder andere ontworpen om gemeenten te helpen bij het vormgeven van de Omgevingsvisie. Er zijn drie redenen waarom Gemeentepeiler hierbij kan helpen. De eerste is dat Gemeentepeiler op een slimme manier gebruik maakt van technologie die al voorhanden is. Iedereen heeft immers een smartphone, zowel de oudere generaties als de jeugd (die vaak het moeilijkst te bereiken zijn). Om nog een stapje verder te gaan: het merendeel van de smartphonebezitters is online via applicaties. Hét ultieme platform om burgers te bereiken en te laten participeren is dus via een app.

Maar is het ontwikkelen van een app niet duur en tijdrovend? Dit is de tweede reden waarom Gemeentepeiler zo efficiënt is. De app is er al: hij hoeft alleen maar aangepast te worden in de huisstijl van de gemeente in kwestie, met logo en al, waardoor het een gepersonaliseerd platform wordt. Vervolgens kunnen er, op ieder moment van de dag, zo vaak als men wil en over ieder thema, peilingen verstuurd worden die via een notificatie op de smartphone van de inwoners verschijnen. Het invullen van een peiling wordt zo een stuk laagdrempeliger en toegankelijker, wat de derde reden voor het succes van Gemeentepeiler is.

Voordat burgers via de app betrokken kunnen worden bij het opstellen van de Omgevingsvisie, moeten ze de app uiteraard eerst downloaden. De app moet dus eerst onder de aandacht gebracht worden van de inwoners, en dat gaat via bijvoorbeeld social media. Gemeentepeiler zelf heeft dankzij ervaring met eerdere campagnes experts in huis als het aankomt op de promotie van de app, en kan in samenwerking met een gemeente zorgen dat de app een populair platform binnen een gemeente wordt.

Terug naar de Omgevingsvisie. De burgers hebben de app gedownload, nu is het zaak om ze te betrekken. Als een gemeente helemaal bij nul wil beginnen en een baken van democratie wil zijn, kan het vragen aan burgers welke thema’s zij belangrijk vinden bij de ontwikkeling van een gebied. Er kan ook specifieker worden gewerkt, bijvoorbeeld als het gaat om de visie over een stadsdeel. Gemeenten kunnen zelf vragen vormgeven, maar kunnen ook gebruik maken van de expertise van onze partner I&O Research.

Burgers kunnen zo op ieder moment bevraagd worden over hun fysieke leefomgeving. Aan de hand van hun input kan een inclusieve en breed gedragen Omgevingsvisie opgesteld worden, en achteraf kunnen de resultaten weer aan burgers getoond worden via dezelfde app, om het proces van participatie en betrokkenheid in stand te houden. De Omgevingsvisie is immers voor de lange termijn. Burgerparticipatie ook.

Deel dit artikel met jouw netwerk!

Ervaar zelf hoe het werkt

Is je interesse gewekt? Onze adviseur Christien neemt je graag mee in alle mogelijkheden tijdens een demo.