Burgerparticipatie in 2022 is een begrip dat je op vele manieren kan invullen. Die veelzijdigheid toont gelijk aan waar de uitdagingen en de mogelijkheden van dit fundamentele thema liggen. Maar wat is burgerparticipatie eigenlijk precies? [Laatste update:1-05-2022]
Wat is burgerparticipatie nu eigenlijk?
Burgers zijn de motor van gemeente waarin ze wonen. Zij zijn de ziel van een wijk, het leven in de brouwerij, het vandaag en het morgen, en vandaar is het normaal dat burgers zich betrokken voelen bij alles wat er in hun directe omgeving gebeurd. Maar de besluitvorming, de ideeën en de uitvoering daarvan vindt plaats in de bestuurskamers van de gemeenteraad, het college van burgermeester en wethouders, de vergaderzalen van de ambtenaren, of nog verder weg, in Den Haag.
Om ervoor te zorgen dat burgers zich enerzijds meer betrokken voelen bij wat er in hun gemeente gebeurd en anderzijds om een maatschappelijk draagvlak te creëren voor gemeentelijke beslissingen worden burgers om advies gevraagd. Dat kan via digitale platformen gebeuren, via adviesraden of consultatierondes. Burgerparticipatie kan op verschillende manieren worden toegepast: bijvoorbeeld als een maatschappelijk probleem in kaart gebracht moet worden, of als een gemeente een beter beeld wil krijgen van wat de burgers in hun gemeente nou eigenlijk bezighoudt.
Voor de gemeente is het een handig informatief instrument, en voor burgers is het een manier om op een bepaalde manier bij de dragen aan interactieve beleidsvorming. Ook is het een goede manier voor zowel de ‘burgerparticipatie gemeente‘ als burger om de lijnen kort te houden en sluimerende of vergevorderde conflicten uit te spreken.
Burgerparticipatie ladder
De mate waarop burgers worden betrokken bij het wel en wee van hun gemeente kan gemeten worden via de participatieladder. Een gemeente die zich onderaan de participatieladder bevindt, adviseert zijn burgers actief maar betrekt ze verder niet in de besluitvorming binnen een gemeente. De ladder gaat vervolgens omhoog naar raadplegen, vervolgens naar adviseren, dan naar coproduceren, naar meebeslissen tot de ultieme stap van burgerparticipatie: zelfbestuur. In deze laatste fase wordt de hele agenda vormgegeven door burgers, worden beslissingen en besluiten zelf genomen en werkt de gemeente vanuit een adviserende rol – een rol die burgers lager op de ladder juist voor de gemeente invullen.
Wat is burgerparticipatie nu en morgen?
Burgerparticipatie past wat dat betreft in een trend: waar in de vorige eeuw er nog een grote afstand was tussen de overheid en de burgers, is die afstand de afgelopen jaren alleen maar afgenomen. Politici zijn gaan beseffen dat burgers de basis vormen van hun agenda, en daarnaast hebben sociale media een grote rol gespeeld in de opkomst van actief burgerschap en burgerparticipatie in het algemeen.
De trend heeft een nog grotere impuls gekregen rondom de zogeheten omgevingswet. Deze wet is een modernisatie en een bundeling van alle wetten en regels die van toepassing zijn op onze leefomgeving. De Omgevingswet legt meer verantwoordelijkheid bij burgers zelf, waarbij het de bedoeling is dat met lokale initiatieven oplossingen worden gevonden voor maatschappelijke problemen en dat burgers zelf directe invloed hebben op hun leefomgeving.
Ten eerste hebben burgers een publiek platform gekregen waarop ze hun mening over gemeentelijke zaken kunnen uiten. Daarnaast kunnen burgers zich makkelijker verenigen in collectieven in Facebookgroepen- en pagina’s, waardoor initiatieven sneller van de grond komen en zorgen beter gedeeld worden. Vanaf de politieke kant is sociale media ook een sterkere rol gaan spelen: deze kanalen bieden lokale politici een manier om actief te dialoog aan te gaan met hun achterban te monitoren wat er speelt in hun gemeente. Burgerparticipatie anno 2022 is een fenomeen wat zich snel door ontwikkelt. Maar wat zijn de voordelen, voor de burgers en voor de lokale politiek?
Wat is burgerparticipatie (vanuit bestuurlijk perspectief)?
In de eerste plaats loont het voor de gemeente burgerparticipatie mogelijk te maken. Dankzij platformen, initiatieven en andere mogelijkheden om burgers te betrekken bij alles wat er gebeurt rondom gemeentelijke besluitvorming, krijgen lokale politici kansen die er eerder niet waren:
Informatie vergaren
Als gemeente heeft u met burgerparticipatie een geweldig instrument in handen om informatie te vergaren. Hoewel lokale bestuurders menen een duidelijk beeld te hebben van hun gemeente en alles wat er daar speelt, is de realiteit nog wel eens anders. Een burgermeester, wethouder of ambtenaar kan haast onmogelijk op de hoogte zijn van het reilen en zeilen van zijn of haar gemeente en het is daarom ontzettend handig dat via de participatie van burgers informatie kan worden vergaard over wat er leeft onder de mensen zelf. Daarnaast is burgerparticipatie een fantastische manier om meer te weten te komen over de burgers zelf. Die informatie is niet direct nuttig om de lokale wetgeving op aan te passen, maar wel een handig instrument om te zien wat voor mensen er in de gemeente wonen en wat ze bezighoudt in het dagelijks leven.
Burgerparticipatie om binding te krijgen
Mensen leren kennen is een onderdeel van informatie vergaren, maar dankzij burgerparticipatie en de informatie die het een lokale bestuurder oplevert is er gelijk ook meer mogelijkheid om daadwerkelijk binding te krijgen met de bewoners. Ten eerste omdat bewoners, door direct betrokken te worden bij de wetgeving, zij het in een adviserende rol of in een uitvoerende rol, het gevoel hebben dat er écht naar ze geluisterd wordt. Daarnaast is het ook voor bestuurders zelf, zeker in verkiezingstijd, een hele goede manier om te laten zien dat ze niet boven maar tussen de mensen staan en dat aantonen door middel van burgerparticipatie de wetgeving aan te passen aan de mensen en hun wensen.
Problemen oplossen met burgerparticipatie
Mochten er problemen spelen in een gemeente dat is burgerparticipatie een zeer effectieve manier om die problemen bij de kern op te lossen. Problemen ontstaan namelijk (meestal) niet op het gemeentehuis. Veel maatschappelijke problemen hebben hun oorsprong in de maatschappij zelf en om te weten wat de achterliggende oorzaken van die problemen zijn moet je bij de mensen zijn die dagelijks te maken hebben met de problemen in kwestie. Mochten er conflicten spelen in een gemeente dan kunnen burgers bijdragen aan een oplossing door aan te kaarten wat de omstandigheden zijn waarin die problemen of conflicten zijn ontstaan. Wie weet zijn de burgers wel onderdeel van het probleem – als je ze dan weet te betrekken en samen een oplossing zoekt, benut je de mogelijkheden van burgerparticipatie in zijn volle potentieel.
Zet burgerparticipatie in om draagvlak te creëren
Nieuwe wetten of regels in een gemeente krijgen soms niet helemaal het begrip van de bewoners die ermee te maken krijgen. Een verandering van situatie is nu eenmaal niet altijd iets waar mensen op zitten te wachten. Door bewoners te betrekken bij de besluitvorming, interactieve beleidsvorming of de totstandkoming van nieuwe wetten en regels creëer je als bestuurder draagvlak in de gemeente. Eventuele bezwaren kunnen meegenomen worden bij het ontwerpen van nieuwe wetten en regels en door uitgebreid te informeren via de mogelijkheden die burgerparticipatie biedt, kunnen bewoners zich optimaal voorbereiden op een eventuele nieuwe situatie.
Wat is burgerparticipatie (vanuit perspectief van de burger)?
Betrokken bij de lokale omgeving door burgerparticipatie
Wie zich als burger een beetje bekommert om zijn of haar omgeving, zal op regelmatige basis te maken krijgen met de lokale politiek en daar kritiek op hebben, zij het negatief, zij het positief. Het is makkelijk om kritiek te hebben op beleidsvoerders: zij doen immers het werk, jij hoeft alleen maar te zeggen of en waarom je het er mee eens bent. Als burger weet je precies wat er speelt onder de mensen. De meest effectieve manier om als burger je bijdrage te leveren en je zegje te doen is via burgerparticipatie: je hoeft niet zelf de politiek in, je hoeft geen campagne te voeren of stemmen te werven, maar je kan je wel betrekken bij de lokale politiek en helpen de gemeente daadwerkelijk een plek te maken waar mensen zich thuis voelen.
Door burgerparticipatie ideeën verzamelen
Burgerparticipatie is een prachtig instrument om eigen initiatieven van de grond te krijgen. Met name kleinschalige projecten in de wijk die hoe dan ook een verschil maken voor de leefbaarheid hebben een enorme levensvatbaarheid dankzij de mogelijkheden die burgerparticipatie biedt. Dat kan gaan om materiële projecten, voor speelrekken, parken of autovrije zones, maar dat kan ook te maken hebben met gezamenlijke Whatsappgroepen, veiligheidsmaatregelen en sociale projecten om kwetsbare inwoners te betrekken in het dagelijks leven van een wijk. Wie een idee heeft, en ervan overtuigd is dat dit idee iets toevoegt aan een gemeente, kan dit realiseren. Bijvoorbeeld met burgerparticipatie.
Gehoord worden d.m.v. burgerparticipatie
Het excuus dat politiek wordt bedreven in de achterkamertjes van het gemeentehuis en dat “er toch niet wordt geluisterd naar wat de mensen echt willen” mag de prullenbak in als een gemeente actief probeert burgers te betrekken in hun besluitvorming. In panels, adviesraden en digitale platforms kan je je stem laten horen en ervoor zorgen dat je mening daadwerkelijk onderdeel wordt van de manier waarop regels en wetten tot stand komen in een gemeente. Wil je gehoord worden? Wordt een actieve burger en doe mee aan de mogelijkheden die de gemeente je biedt!
Voorbeelden van burgerparticipatie
De mogelijkheden omtrent burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming zijn enorm uitgebreid. Hoewel veel gemeenten nog niet het maximale potentieel benutten, zijn er wel al een aantal Nederlandse gemeenten die initiatieven hebben gelanceerd waarbij burgers intensief betrokken werden. Initiatieven die dienen als schoolvoorbeelden hoe je burgerparticipatie kan toepassen in een gemeente.
Verbeterdebuurt.nl
Een uitstekend voorbeeld van burgerparticipatie, dat wordt toegepast in gemeenten door het hele land, is de website Verbeterdebuurt.nl. Ideeën waarvan jij denkt dat ze op een positieve manier bijdragen aan de buurt kun je hier melden, waarop het platform het oppakt en als bemiddelaar de initiatiefnemer in contact brengt met de gemeente zelf.
Stadswebsite
Een goed voorbeeld is de Amsterdamse stadswebsite amsterdamcentraal.nl, waar lokale zaken worden besproken door mensen uit de buurt. Er zijn rubrieken met thema´s als Cultuur, Sport, Milieu, Uitgaan en Onderwijs en daarnaast, om nog meer in te zoomen op een wijk, zijn er aparte deelsites die meer te maken hebben met een bepaald stadsdeel. Een uitstekende manier waarop burgers laten zien wat er speelt in de buurt en bepaalde thema´s aankaarten, die bestuurders vervolgens kunnen oppakken.
Buurtpreventie
Het is tegenwoordig niet meer zo vanzelfsprekend als vroeger dat je bij je buren op de koffie gaat en dat je, om te spreken met Jan Terlouw, een touwtje door de brievenbus hangt waardoor iedereen op elk moment bij je naar binnen kan. Om te zorgen dat mensen elkaar alsnog op de hoogte houden als er bijvoorbeeld sprake is van een inbraakgolf, als er verdachte mensen door de wijk lopen of als iemand op vakantie is en zijn of haar buren wil vragen hun huis een beetje in de gaten te houden, is buurtpreventie een meer dan geschikt burgerinitiatief. Of het nu gaat via een Whatsappgroep, een contactpersoon tot mensen die zelf hun rondes door de wijk maken: burgers kunnen zelf een hele grote rol in hun eigen veiligheid en leefbaarheid spelen.
Het burgerpanel Gemeentepeiler
Naast het feit dat burgers expert zijn in de buurt waarin ze wonen, hebben ze dankzij hun achtergrond (medisch, sociaal welzijn, economisch, onderwijs, etc.) ook een bepaalde expertise die een waardevolle aanvulling kan zijn op de manier waarop gemeenten hun beleid invullen. Middels een burgerpanel profiteert u van deze kennis en schakelt u de ‘Wisdom of the crowd’ optimaal in. Adviesraden dienen voor gemeenten dan ook als hele nuttige manieren om wetten en regels te ontwerpen die volledig passen in de gemeente en hun burgers.
Als u als gemeente start met participatie app Gemeentepeiler dan beschikt u automatisch over een moderne versie van het burgerpanel. Gemeentepeiler is een app is en geen website zoals bij traditionele burgerpanels vaak het geval is. Hierdoor is het voor inwoners erg gemakkelijk om mee te doen. Via een burgerpanel zoals Gemeentepeiler peilt u op structurele basis de mening van een groeiende groep inwoners. Doordat u burgers regelmatig betrekt bij belangrijke thema’s creëert u betrokkenheid en verhoogt u de mate van burgerparticipatie. Doordat Gemeentepeiler een app is vormt het ook een uitstekend middel om jongeren te betrekken bij onderzoek.
Voor andere goede voorbeelden, per maatschappelijk vlak en per gemeente, is er deze databank met burgerparticipatie-initiatieven.
De omgevingswet komt eraan. Lees er alles over in ons artikel over Omgevingswet participatie. Of lees hoe je ouderen kunt betrekken bij beleid of hoe een Gemeente app succesvol wordt? Ook die onderwerpen vind je op ons blog.
