Gemeenten in Nederland hebben in de loop der jaren steeds meer verantwoordelijkheden gekregen. Naast taken die voortkomen uit nieuwe wetten en decentralisaties, moet een gemeente zich ook nog eens aanpassen aan de huidige tijd. En dat betekent dat er veel meer digitaal zal moeten gebeuren.
Burgers, ambtenaren tot burgermeesters: iedereen zal zich nog wel eens in de ogen wrijven als ze kijken naar de enorme transformatie die de lokale overheden de afgelopen decennia al hebben doorgemaakt. Van lokale vertegenwoordigingen van een nationale overheid zijn gemeenten uitgegroeid tot veelkoppige organisaties die dermate veel zelf mogen bepalen en moeten regelen dat het soms boven ze uitstijgt. Vanuit het Rijk worden via decentralisaties en nieuwe wetten steeds meer verantwoordelijkheden op het bordje van gemeenten gelegd, die niet altijd weten wat ze daarmee aan moeten.
Daar komt nog eens bij dat de wereld en dus maatschappijen zelf ook aan verandering onderhevig zijn. Als we één ontwikkeling moeten benoemen die de maatschappij het meest heeft veranderd dan is het wel de impact die het internet heeft gehad. Tegenwoordig gaat het alleen nog maar om verbonden zijn: iedereen is constant via telefoon, computer, televisie of zelfs een apparaat als een wasmachine of auto verbonden. Verbonden zijn is waar het om draait: de wereld speelt zich immers meer online dan offline af. En dat is precies waar sommige gemeenten dreigen de boot te missen.
Smart city en de transformatie naar de digitale democratie
Zoals de maatschappij digitaliseert, zo moeten de lokale overheden die deze maatschappij vormgeven dat ook doen. Op het basisniveau doen zo goed als alle gemeenten in Nederland dat: ze hebben een website, waarop je informatie kan vinden en in sommige gevallen enkele simpele aanvragen kan doen. De meerderheid van de Nederlandse gemeenten is actief op sociale media, waarbij ze zo nu en dan een berichtje op Facebook of Twitter plaatsen over bijvoorbeeld een lokaal evenement. Maar waar mensen en bedrijven al vaak op grote schaal een digitale transformatie hebben doorgaan, lopen gemeenten vaak nog achter.
De mogelijkheden die de technologie en het internet biedt zijn namelijk een stuk groter dan de meeste gemeenten weten. Soms is het geldgebrek, maar meestal is het een kwestie van uitstellen. Gemeenten weten echter wel dat de stap op een bepaald moment gemaakt zal moeten worden, maar wachten af. Terwijl daarmee grote kansen gemist worden, met name op het gebied van digitale democratie.
Democratie is een fenomeen dat eeuwenoud is en tegelijkertijd in staat is zich aan te passen aan de grillen van de tijd. Is een maatschappij gedigitaliseerd? Dan transformeert democratie mee. We kunnen tegenwoordig al veel meer overheidsgerelateerde zaken regelen op het internet, maar hoe zit het met de invloed die burgers, volgens democratische waarden, hebben in de beleidsvoering? Een digitale democratie geeft burgers de mogelijkheid om online mee te denken over hun gemeente. Om inspraak te geven, in sommige gevallen zelfs actief te participeren in projecten.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) omschrijft digitale democratie als het ‘gebruiken van digitale technologie om democratische besluitvormingsprocessen te ondersteunen’. De technologie is er al. Waarom doen gemeenten er nog zo weinig mee?
De uitdagingen van een smart city
Voordat we gaan kijken naar wat gemeenten kunnen doen om digitale democratie te bevorderen, gaan we nog een stapje verder. We benoemden als dat gemeenten anno 2020 worden uitgedaagd door innovatie. Het feit dat inwoners van een gemeente constant online zijn moet worden gezien als een kans. Door zo goed als altijd verbonden te zijn geven burgers ongelofelijk veel informatie over zichzelf weg. Waar ze zijn, welke routes ze normaal gesproken nemen, hoe ze leven, wat ze met hun vrije tijd doen, etcetera. Wie deze informatie op een juiste manier gebruikt kan een gemeente zo aanpassen dat er een nog efficiënte en beter ontwikkelde leefomgeving ontstaat. En zo komen we uit bij de tweede onontkoombare uitdaging van gemeenten in Nederland: smart cities.
Bij smart cities wordt technologie ingezet om enerzijds het leven van burgers te verbeteren op basis van de data die zij en de apparaten die ze gebruiken het internet op slingeren. Anderzijds kunnen gemeenten dankzij die data beleidsvraagstukken beter oplossen of zelfs met automatische oplossingen zorgen voor oplossingen voor concrete vraagstukken binnen een gemeente.
Fileproblemen, milieuvraagstukken, energiebesparingen, criminaliteit, het is slechts een greep uit de vele thema’s die aangepakt of opgelost kunnen worden dankzij de vele smart city-toepassingen die er in de afgelopen jaren ontwikkeld zijn. Er wordt in Nederland echter weinig gebruik gemaakt van die toepassingen. Dat kan verschillende redenen hebben: geldgebrek, desinteresse of simpelweg een gebrek aan kennis zijn de meest voorkomende factoren. Toch wordt er over de grens, bijvoorbeeld in België, al wel ruimschoots geëxperimenteerd met de mogelijkheden van smart cities. De technologie als oplossing voor problemen, waarom zou je dat niet omarmen?
De huidige staat van gemeenten in Nederland
Digitale democratie en smart cities zijn allebei op hun eigen manier ongelofelijk handige instrumenten voor gemeenten om efficiënter beleid te voeren. Toch valt de ontwikkeling van deze instrumenten in Nederland tegen. Los van enkele kleinere projecten – een zelfoplichtend fietspad in Brabant bijvoorbeeld – staan projecten rondom smart cities in Nederland voor het overgrote deel nog in de kinderschoenen. Telecombedrijf KPN beschrijft op hun website hoe enkele gemeenten meedoen aan smart city-projecten:
Leusden: door het verzamelen van data wil de relatief kleine gemeente innovaties als slimme afvalbakken gaan inzetten. Het bewijs dat smart cities ook effect kunnen hebben in dorpen.
Rotterdam: door elektrisch openbaar vervoer te bevorderen wordt er ingezet op meer duurzaamheid. KPN schrijft: “Intelligente straatverlichting leidt tot minder energieverbruik, waarbij de lampen reageren op de drukte op straat. De lantaarnpalen gaan ook data verzamelen. KPN levert de data-infrastructuur en -diensten. Van het gebied rond het Zuidplein wordt een 3D-model gemaakt dat onder meer de vervoersbeweging en parkeerintensiteit visualiseert”.
Een concreet voorbeeld wordt genoemd in Breda, waar rond Oud & Nieuw veel vuurwerkoverlast is. “Binnen vijf seconden na een knal kan dankzij een systeem van sensoren worden bepaald waar het vuurwerk is afgestoken. Dit bevordert de gerichte opsporing”.
Een interessante zin later in het artikel: “Een aantal Smart City-projecten heeft aardige resultaten opgeleverd. Maar hun impact had groter kunnen zijn”.
Met andere woorden: de gemeenten die meedoen willen wel, maar pakken het niet altijd even goed aan. Hetzelfde geldt, hetzij in mindere mate, voor digitale democratie. Hoewel er door gemeenten soms bakken geld wordt uitgegeven aan nieuwe platformen, snelle programma’s en baanbrekende software, zijn de resultaten vervolgens minimaal. Sterker nog, bij de aanschaf van dergelijke moderne technologie wordt vooral gekeken naar het feit dát er iets moderns wordt toegepast binnen een gemeente, in plaats van te kijken waarom iets wordt toegepast en wat de gehoopte resultaten zijn. Met andere woorden: gemeenten die qua digitale democratie en smart cities wel willen, maar niet weten hoe, moeten op weg geholpen worden. Omdat beide technologische instrumenten alleen écht efficiënt en waardevol kunnen zijn als ze optimaal gebruikt worden, moeten er in het begin kleine stappen gezet worden. Een digitale transformatie wordt niet in één dag voltooid. Dus welke stappen moeten er eerst gezet worden?
De Welke stappen moeten er (eerst) gezet worden?
Lokale overheden moeten vooral digitaliseren omdat de maatschappij waar ze onderdeel van uitmaken dat allang heeft gedaan. Dat betekent dat een groot deel van de inwoners van de gemeente de kennis en de instrumenten die bij de genoemde instrumenten horen al in huis hebben. Ze beschikken bijna allemaal, zelfs de senioren, over een internetverbinding en een smartphone. Om digitale democratie en smart city-toepassingen echter goed te laten werken moeten de burgers die ermee te maken krijgen er zo vroeg mogelijk bij betrokken worden.
Experts in het genoemde KPN-artikel zeggen dat transparantie en openheid vanaf het begin cruciaal is. Een integrale aanpak is nodig: “Om maatschappelijk doorbraken te bewerkstelligen moeten de deelnemers over hun eigen doelstellingen zien heen te stappen. De gedachte aan kortetermijngewin dient even opzij te worden geschoven”.
Met andere woorden: er moet een helder stappenplan worden opgesteld, duidelijke afspraken worden gemaakt, haalbare doelstellingen geformuleerd, maar vooral, er moet continu en direct gecommuniceerd worden en alle betrokken factoren binnen een gemeente moeten betrokken worden. Om dit stappenplan iets concreter te maken, halen we er een voorbeeld bij.
Gemeente X wil aan de hand van slimme technologie bepaalde onveilige plekken in de stad veiliger maken. Hoewel ambtenaren aan de hand van criminaliteitscijfers wellicht een inschatting kunnen maken waar het vooral onveilig is, gaat het er wat betreft veiligheid vooral om hoe veilig burgers zelf zich voelen. Oftewel: er moet aan inwoners gevraagd worden welke plekken in de stad zij als minst veilig beschouwen. Er moet dus een peiling verzonden worden, waarbij burgers hun mening geven.
Vervolgens gaat gemeente X die plekken in kaart brengen, en kijken wat de mogelijkheden zijn. Door te communiceren met de inwoners van de gemeente, weten deze inwoners precies wat er speelt en welke plannen een gemeente heeft. Er moet voor de meeste smart city-toepassingen namelijk gebruik worden gemaakt van data van inwoners, en het idee dat er continu data over je wordt verzameld kan bij sommigen voor wantrouwende reacties zorgen.
Er is transparantie, er is betrokkenheid, en dankzij de input van inwoners besluit gemeente X op drie plekken in de stad te gaan werken met lantaarnpalen met sensoren, die automatisch aangaan als ze beweging detecteren. Na een proefperiode van enkele maanden kan een gemeente vervolgens een nieuwe peiling verzenden, om te kijken hoe het burgers bevalt. Er is sprake van digitale democratie (technologie wordt ingezet om burgers te betrekken bij beleidsvorming) en burgers hebben hun bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van een smart city-toepassing (waardoor de nieuwe, soms wat spannende technologie gelijk een breder geaccepteerd concept wordt.
De rol van Gemeentepeiler in de digitalisering
Alle gemeenten zullen uiteindelijk de stap richting digitalisatie moeten maken. Het zijn stappen die spannend zijn en niet altijd makkelijk genomen kunnen worden. Hierboven konden we lezen dat de betrokkenheid van burgers essentieel is voor een succesvolle implementatie van zowel digitale democratie als smart cities. Gemeentepeiler zorgt ervoor dat die betrokkenheid beter verloopt.
Het multifunctionele platform van Gemeentepeiler biedt gemeenten de mogelijkheid om direct met burgers te communiceren en ze op ieder moment te bevragen over vraagstukken – bijvoorbeeld rondom nieuwe smart city-toepassingen. Het platform komt in de vorm van een app die te downloaden is op alle soorten smartphones. Burgers kunnen de app herkennen aan het logo en de huisstijl van een gemeente: het platform kan namelijk helemaal gepersonaliseerd worden.
Nieuwtjes over zaken binnen de gemeente, uitleg over nieuwe software, peilingen over aanstaande projecten: iedereen die de app heeft geïnstalleerd ontvangt de berichten vanuit de gemeente rechtstreeks als notificatie op zijn of haar scherm, waardoor het bereik hoger ligt. De respons op peilingen ligt ook een stuk hoger dan bij vragenlijsten die bijvoorbeeld via de mail worden rondgestuurd: uit onderzoek blijkt dat de ruime meerderheid van de internetgebruikers wereldwijd alleen nog maar online is op applicaties op hun smartphone.
Het gebruik van een applicatie om burgers mee te laten denken over vraagstukken is al een implementatie van digitale democratie op zich. Dankzij de efficiëntie van Gemeentepeiler komen gemeenten er gelijk achter dat technologie en innovatie niet alleen bepalende factoren in de toekomst van onze maatschappij zijn, maar ook gewoon hele bruikbare instrumenten die het maken van beleid een stuk makkelijker en transparanter maken. Burgers worden sneller bereikt en meer betrokken: de eerste stappen naar een digitale gemeente zijn gezet.
