Een Nederlandse gemeente die innoveert op het gebied van digitale democratie, ook wel e-democracy genoemd, is gemeente Rotterdam. Sinds medio 2018 wordt er via de gebruiksvriendelijke Gemeentepeiler app informatie verzonden aan burgers, peilingen gedaan en op die manier draagvlak gecreëerd voor projecten en initiatieven. Projectleider van de gemeente Rotterdam Peter Kalksma: “Eigenlijk heb je als gemeente geen keuze”.

Gemeente Rotterdam was een van de innovatieve gemeenten die al in 2018 besloot om de stap te zetten en te kijken hoe e-democracy voor hun besluitvorming en inwoners kan werken. In een samenwerking met het bedrijf Gemeentepeiler werd er via een app een volledig digitale vorm van meedenken voor bewoners uitgeprobeerd. Op verschillende niveaus werd de app ingezet om te kijken hoe een gemeente het maximale uit digitale burgerparticipatie kan halen. Met optimaal resultaat, volgens projectleider Peter Kalksma. Hij legt de motivatie achter de samenwerking uit. “Eigenlijk heb je als gemeente geen keuze. We leven in een wereld waar (digitale) techniek zich snel ontwikkelt, en waarin de ‘traditionele’ vorm van democratie minder draagvlak krijgt. Er moeten dus nieuwe vormen van democratie bedacht worden, zoals participatieve democratie, iets wat kan worden georganiseerd met behulp van de inzet van Gemeentepeiler.”

E-democracy via de app: het burgerpanel 2.0

Gemeentepeiler heeft een participatie app ontwikkeld die inwoners van een gemeente op hun smartphone kunnen installeren. De app wordt volledig in de huisstijl van de gemeente ontworpen. Via de app kunnen peilingen en berichten worden verzonden naar allerlei doelgroepen binnen de gemeente, hierdoor wordt burgerparticipatie een stuk laagdrempeliger voor zowel de gemeente als de burger.

In Rotterdam bleek dit burgerpanel 2.0 een succes: uit een evaluatiepeiling bleek dat maar liefst 90% van de gebruikers de app in de toekomst zouden willen blijven gebruiken. Toch vergt de implementatie van zo’n app, als onderdeel van een transitie naar digitale democratie, geduld volgens Kalksma: “Hou als je met een app als die van Gemeentepeiler wilt beginnen een langetermijnperspectief aan. Begin klein, zoek enthousiaste mensen en gebruik hen om anderen enthousiast te maken.

Een dergelijke werkwijze én het hebben van een langetermijnperspectief (in elk geval langer dan de vier jaar van een College van B&W), is in veel gemeenten nog niet gangbaar maar wel noodzakelijk als je echt met burgerparticipatie aan de gang wilt.”

Het betrekken van burgers: “Maak het persoonlijk”

De eerste stap naar een digitale democratie is het betrekken van burgers. In het geval van de burgerparticipatie app van Gemeentepeiler komt het neer op het promoten van het platform, wat volgens Peter Kalksma op verschillende manieren kan. “Je hebt de algemene promotie, waarbij de app via zowel de sociale media als traditionele media onder de aandacht wordt gebracht. Maar een andere goede manier van promotie: het aankondigen van peilingen, de uitslagen erna en aantonen wat er met de resultaten is gebeurd maakt hier onderdeel van uit”.

Om echt het maximale uit digitale burgerparticipatie te halen via een app, is door het persoonlijk te maken, meent Kalksma. “Je moet concrete vragen gebruiken, zaken die bewoners bezighouden. Bewoners raken betrokken op het moment dat ze merken dat ze mee kunnen denken, dat er iets met hun mening wordt gedaan en als ze ook betrokken worden bij vervolgacties, zodat ze zichzelf gaan zien als onderdeel van de oplossing.” Het gebruik van een app zorgt ervoor dat je inwoners bereikt op een toegankelijke manier, iemand kan net zo snel een peiling beantwoorden als dat hij bijv. een WhatsApp bericht verstuurd. Een app attendeert de inwoner middels persoonlijke pushmeldingen als er nieuwe informatie of peilingen klaarstaan.

Naast informatie via de app is er ook een speciale Burgerparticipatie Rotterdam webpagina ingericht waarop alle informatie over het groeiend aantal pilots in Rotterdam terug te vinden is.

De volgende stap: inzoomen naar lokaal

In Rotterdam werden na de successen in de beginfase van de samenwerking al vervolgstappen gezet op het gebied van e-democracy, mede toen 80% van de app-gebruikers aangaf waarde te hechten aan peilingen die gericht zijn op het gebied, de wijk of buurt waarin zij wonen. De gemeente heeft daardoor besloten als volgende stap lokale peilingen te houden.

Zo wordt in de wijk Reyeroord een hoop gedaan op zowel fysiek als sociaal vlak. Om inwoners meer inspraak te geven in de inrichting van de openbare ruimte, en mee te laten denken over duurzaamheid rondom afvalscheiding en het verbeteren van woningen, zullen via de app bewoners kunnen participeren in het proces rondom de idee- en besluitvorming.

Het vergroten van burgerparticipatie in de gemeente is ook het idee in wijken als Nesselande en Zevenkamp, waar wijkcomite’s hebben aangegeven graag de participatie app van Gemeentepeiler te willen inzetten om bewoners te laten meedenken. Dankzij de laagdrempeligheid van het platform – mensen zitten elke dag op apps op hun smartphone en een wekelijkse peiling kost ze maximaal 5 minuten – kan de Gemeentepeiler app worden ingezet als het gaat om het buurt- of wijkplan, zoals in Blijdorp en de Pupillenbuurt de gedachte is.

De Omgevingswet: kansen voor burgerparticipatie

In 2024 treedt de Omgevingswet in werking waardoor burgerparticipatie in verschillende fases van besluitvorming van projecten wettelijk verplicht wordt. In de wijk Cool Zuid wordt er daarom al een pilot gestart, om maximaal voorbereid de nieuwe wet tegemoet te gaan. Alle gemeenten in Nederland krijgen met de omgevingswet en burgerparticipatie te maken. Gemeentepeiler is een uitstekend middel om participatie te faciliteren.

Daarnaast gebruikt gemeente Rotterdam de app ook buiten de wijken, als het gaat om thema’s die iedereen aangaan. Duurzaamheid is een leidraad als het gaat om projecten en via de Duurzaamheidswinkel wil de gemeente informatie tips en advies gaan bieden over het verduurzamen van woningen. Gemeentepeiler wordt hier ingezet om te toetsen hoe de duurzaamheidswinkel ervaren wordt door inwoners.

Projectleider Peter Kalksma geeft een laatste tip. “Houd zo intensief mogelijk contact met bewoners. Gebruik daarvoor bij voorkeur concrete vraagstukken, zodat je samen met bewoners kan nagaan wat de mogelijke uitkomsten kunnen zijn. Houd vervolgpeilingen, en benut de resultaten die hieruit naar voren komen om het contact niet te verliezen met de bewoners.”

Dit artikel verscheen ook (in ingekorte vorm) in VNG magazine, thema innovatie.