Bezuinigingen, decentralisaties, bundelingen van wetten: er is in de afgelopen jaren veel op het bord van gemeenten terechtgekomen als het gaat om het maken van sociaal beleid. Terwijl het sociale domein juist iets is dat zorgvuldig aangepakt moet worden, vanwege de impact van zulk beleid op de levens van burgers. Dankzij cliëntenparticipatie zijn er een hoop oplossingen te vinden.

De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), de Participatiewet, bezuinigingen vanuit het rijk, toenemende takenpakketten: Nederlandse gemeenten hebben de afgelopen jaren fors meer taken in hun portefeuille gekregen rondom het sociale domein. Die transformatie is niet altijd even makkelijk gegaan: zowel grote als kleine gemeenten in Nederland staan nog steeds voor uitdagingen die niet altijd opgelost worden, wat kan resulteren in hoogoplopende conflicten met inwoners en zorgaanbieders.

Die conflicten komen vaak voort uit een gevoel van wanhoop. Of het nou gaat om de zorg van jongeren of ouderen, het ondersteunen van gezinnen onder de armoedegrens of het begeleiden van mensen op de arbeidsmarkt: je hebt hier te maken met gevoelige thema’s die het leven van mensen beheersen. Naast dat gemeenten zich aan de wetgeving dienen te houden, moeten ze empathie hebben voor de situatie van hun inwoners en op basis van die situatie én die wetgeving zelf beleid maken. Dat is geen makkelijke opgave.

Toch betekent dat niet dat de taak waar gemeenten voor staan een onmogelijke is. De oplossing ligt hem in de aanpak van de gemeenten en de manier waarop beleid gemaakt wordt. Alles wat valt onder sociaal beleid gaat over de levens van de burgers van een gemeente, en daarom is het zo belangrijk om burgers te betrekken in dit beleid.

Interactieve beleidsvorming is een noodzakelijk instrument om samen tot een consensus te komen en iedereen die op een bepaalde manier hulp of ondersteuning behoeft te laten meedenken. Dat kan op verschillende manieren, afhankelijk van het sociale thema. We kiezen drie thema’s uit en kijken hoe door middel van cliëntenparticipatie interactief sociaal beleid vorm krijgt.

De Participatiewet & Cliëntenparticipatie

Wie op lokaal niveau spreekt over het thema “Werk & Inkomen”, komt vaak uit bij de Participatiewet. Volgens de overheid moet deze wet “ervoor zorgen dat meer mensen werk vinden, ook mensen met een arbeidsbeperking. Iedereen die kan werken maar het op de arbeidsmarkt zonder ondersteuning niet redt, valt onder de Participatiewet.”

Gemeenten zijn daarbij verantwoordelijk voor de ondersteuning. Dat kan zijn in het regelen en het uitgeven van bijstandsuitkeringen, ondersteuning op de arbeidsmarkt of het geven van financiële steun. De manier waarop deze ondersteuning wordt gegeven verschilt per persoon, maar in alle gevallen moet de benadering van de gemeente kwalitatief sterk en persoonlijk zijn.

Om de lijntjes tussen de gemeente en bewoners kort te houden en te kijken op welke manieren de gemeente zich kan verbeteren als het gaat om het verlenen van zorg en het geven van informatie, zijn peilingen het perfecte instrument om achter de mening van inwoners te komen en hiermee écht invulling te geven aan cliëntenparticipatie.

Hier komen de grote voordelen van de Gemeentepeiler app samen: gemeenten kunnen op een app in huisstijl gepersonaliseerde peilingen sturen (of peilingen uit de database) over het sociaal beleid. Inwoners (er kan een selecte groep van zorgbehoevenden uitgekozen worden) ontvangen de peilingen op hun telefoon waarbij ze anoniem hun mening kunnen uiten. De gemeente ontvangt de resultaten, verwerkt deze en verstuurt een terugkoppeling, om de betrokken inwoners een idee te geven van wat er met hun input is gedaan.

Jeugdzorg en Cliëntenparticipatie

Jeugdzorg is ook zo’n thema dat gemeenten, samen met maatschappelijke organisaties, moeten aanpakken. Tegelijkertijd is het een heel lastig thema, omdat er regelmatig te weinig geld beschikbaar is voor jongeren met bijvoorbeeld psychische klachten. Hoewel het kabinet al bekend maakte voor dit jaar meer geld uit te trekken na een brandbrief van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG).

Volgens een expert in een artikel van NRC over of meer geld een oplossing is voor de problemen rondom de jeugdzorg in Nederland, is het soms ook de manier van aanpakken van een gemeente dat het verschil kan maken. Zij zegt: “Denk aan jongeren vanaf 12 jaar die de neiging hebben het verkeerde pad op te gaan. Zijn zij gebaat bij een hulpverlener? Dat is niet altijd nodig. Uit eerdere experimenten is gebleken dat een maatje, een goed opgeleide vrijwilliger, uitkomst kan bieden.”

De oplossing is soms dus makkelijker dan gemeenten denken, zolang ze maar weten wat er speelt onder jongeren en waar zij behoefte aan hebben. Het is dan ook belangrijk om in gesprek te gaan met deze doelgroep, maar dat is iets waar gemeenten nog wel eens moeite mee hebben. Haast alle jongeren in Nederland hebben een smartphone en denken graag mee over vorm te geven beleid. Een peiling via de app op hun telefoon garandeert een hoge respons en op die manier een inkijkje in de pijnpunten en sterke punten van de jeugdzorg van een gemeente. Door deze laagdrempelige wijze van cliëntenparticipatie wordt ook de jeugdige doelgroep gehoord en geeft u als gemeente tegelijkertijd invulling aan jeugdparticipatie.

Cliëntenparticipatie en ouderenzorg

Maar cliëntenparticipatie is niet alleen een oplossing bij jongeren: ook een andere doelgroep kan ermee bereikt worden. Het aantal ouderen in Nederland neemt namelijk toe: volgens het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) zal Nederland in 2030 twee miljoen 75-plussers kennen, 720,000 meer dan nu. Het SCP schrijft verder dat veel zelfstandig wonende ouderen over het algemeen tevreden zijn over hun zorg en ondersteuning, “maar er zijn ook knelpunten. De eigen kracht, vaardigheden en mogelijkheden van ouderen en hun netwerken worden geregeld overschat. De zorg in het algemeen is nog weinig gericht op preventie van (ernstiger) ziekten en het vroegsignaleren van zorg- en ondersteuningsbehoeften. En ook het woningaanbod lijkt nog onvoldoende sluitend op de vraag die er ontstaat nu van ouderen verwacht wordt dat zij langer zelfstandig blijven wonen.”

Met andere woorden, Nederlandse gemeenten lijken niet altijd zicht te hebben op wat er speelt onder de ouderen in hun gemeenten en waar deze doelgroep behoefte aan heeft. Het is daarom belangrijk vroegtijdig met deze groep in gesprek te gaan, en te verbeteren op wat het SCP hierboven “het vroegsignaleren van zorg- en ondersteuningsbehoeften” noemt.

Het vroegtijdig van signaleren van behoeften draait namelijk om communicatie en informatie. Ouderen kunnen uitstekend bevraagd worden over hun zorgbehoeften via gemeente app Gemeentepeiler, die toegankelijk en inclusief is en ook werkt op een groter, leesbaar lettertype of als mensen hun toestel op extra toegankelijke instellingen hebben staan. Zorg op maat voor de inwoners dankzij cliëntenparticipatie van alle partijen: dat is de uitkomst van de filosofie van Gemeentepeiler.

Zorg, Welzijn en Cliëntenparticipatie

Gemeenten hebben een grote verantwoordelijkheid als het gaat om het aanbieden van voldoende zorg- en welzijnsvoorzieningen voor de inwoners van een gemeente. Hoewel de intenties nog zo goed zijn, komt het echter regelmatig voor dat gemeenten tekortschieten, omdat ze geen zicht hebben op wat er nodig is of wat er beter kan. Het vraagt om een nauwe samenwerking met hulpbehoevenden en maatschappelijke organisaties.

Welzijn en zorg is een thema dat voor het overgrote deel geregeld wordt vanuit de lokale overheid. Volgens de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) zijn gemeenten in Nederland namelijk verplicht om mensen te ondersteunen en te helpen die niet zelfredzaam zijn. Van het regelen van tijdelijke opvang of dagbesteding tot het toewijzen van een mantelzorger, van het vinden van een aanleunwoning tot het uitbesteden van een persoonsgebonden budget (pgb): er zijn in de loop der jaren een hoop taken uit het zorgpakket op het bord van gemeenten terechtgekomen.

Dat gaat logischerwijs gepaard met problemen: gemeenten hebben moeite met het leveren van de juiste zorg- en welzijnsvoorzieningen en niet zelden staan burger en gemeente tegenover elkaar in de rechtszaal. De decentralisatie volgens de WMO van vier jaar geleden heeft er volgens onderzoek van Trouw zelfs voor gezorgd dat er maar liefst 6,861 rechtszaken gevoerd werden over de WMO, waarbij opviel dat burgers vaker dan normaal gelijk kregen.

Maar wat het onderzoek van het dagblad vooral aantoont, is dat er nog steeds veel onduidelijkheid bestaat bij gemeenten over hoe de WMO moet toegepast worden. Zoals het onderzoek beschrijft, zijn er veel twistpunten die leiden tot juridische kwesties, van het inhuren van “schimmige zorgaanbieders” tot een verschil in inzicht over “de omvang van persoonsgebonden budgetten, de noodzaak van hulpmiddelen en de regels voor het verlenen van huishoudelijke hulp. Ook gaan gemeenten anders om met vervangende zorg voor mantelzorgers of de hoeveelheid mantelzorg die ze van burgers zelf vragen.”

Conflicten tussen gemeenten en burgers zijn van alle tijden of het nu gaat om de openbare ruimte, bouwprojecten, lokale regelgeving of vergunningen: vaak komen beide partijen er op den duur achter dat een conflict makkelijk voorkomen had kunnen worden als er beter naar elkaar gecommuniceerd was. Het is precies die communicatie waar een groot deel van de gemeenten in Nederland nog moeite mee lijkt te hebben. Want hoe krijg je zicht op waar zorgbehoevenden in de gemeente behoefte aan hebben? Hoe kan je tijdig te weten komen wat het merendeel nodig heeft, om zo conflicten te voorkomen.

Een burgerpanel kan uitkomst bieden om burgers en gemeenten in een vroegtijdig stadium om de tafel te gaan om obstakels in de lokale zorg- en welzijnsvoorzieningen aan te pakken. Tegelijkertijd roept zo’n burgerpanel in relatie tot de WMO een andere vraag op: iedere inwoner van een gemeente die niet zelfredzaam is moet een maatwerkvoorziening krijgen, wat dus aansluit op de persoonlijke situatie van een burger. Honderd inwoners kunnen zo honderd verschillende situaties hebben, waardoor er alsnog conflicten kunnen ontstaan tussen gemeente en inwoner.

Het vraagt daarom om een nóg intensievere vorm van samenwerking. Interactieve beleidsvorming is een uitstekend instrument om inwoners die regelmatig te maken krijgen met zorg en welzijn in de gemeente te betrekken bij het beleid maken. We vertellen hieronder hoe digitale cliëntenparticipatie zorg en welzijn in een burgerparticipatie gemeente naar een hoger niveau kan brengen.

Hoe stimuleert cliëntenparticipatie de lokale zorgvoorziening?

Gemeenten moeten in de eerste plaats weten wat ze kunnen doen om de situatie rondom zorg en welzijn voor hun inwoners te verbeteren. En dat betekent intensief contact. Dat betekent dat iedereen die niet zelfredzaam is en zorg behoeft de mogelijkheid moet krijgen om aan te geven op welke vlakken zij vinden dat hun gemeente nog stappen kan maken.

Zoals gezegd is de inzet van de WMO voor inwoners van een gemeente een kwestie die per persoon verschilt, maar een gemeente kan dankzij het afnemen van peilingen via participatie app Gemeentepeiler een beeld krijgen van de algemene behoefte in de gemeente, om zo te weten waar bijvoorbeeld in geïnvesteerd kan worden. De Gemeentepeiler app is namelijk ontwikkeld om inwoners van een gemeente op een laagdrempelige manier te kunnen laten meedenken over het beleid, door hun mening te uiten via peilingen die ze op hun telefoon krijgen. Deze peilingen kunnen gemeenten zelf opstellen of uit de database halen.

Bepaalde zaken die volgens de WMO onder maatwerkvoorziening vallen zijn vaak zaken die een gemeente op grotere schaal kan aanpakken als ze weten waar de zorgbehoeften van hun inwoners liggen. Volgens de overheid zijn voorbeelden van maatwerkvoorzieningen zaken als vervoer in de regio voor mensen die slecht ter been zijn, beschermende woonplekken, maatschappelijke opvang maar ook aanpassingen aan een woning, rolstoelen, huishoudelijke hulp en ondersteuning van mantelzorgers.

Als uit de peilingen, afgenomen via gemeente app Gemeentepeiler, blijkt dat zorgbehoevenden in de gemeente op grote schaal speciaal regiovervoer nodig hebben, dan kan de gemeente daar geld voor vrij maken om tegemoet te komen aan de verlangens van hun inwoners. Via de app kan namelijk een hele gerichte groep burgers bereikt worden – in dit geval alleen zorgbehoevenden – met peilingen die makkelijk in te vullen zijn en gemeenten een goed inzicht geven.

Een thema wat zo ook goed onderzocht kan worden door gemeenten is mantelzorg, iets wat een heikele kwestie is geworden na de decentralisatie van de WMO. In welke mate een gemeente rekent op de inzet van familieleden als het gaat om de zorg van een inwoner verschilt, en de inzet en vergoeding van mantelzorgers is daarom een van de meest voorkomende conflicten tussen burger en gemeente. Maar ook dit is een conflict dat voorkomen kan worden: via een specifieke opiniepeiling of uitgebreidere campagnes kan men erachter komen in welke mate een inwoner kan rekenen op mantelzorg vanuit eigen omgeving, waardoor de gemeente hier beleid op kan instellen. Gemeente zijn namelijk verantwoordelijk voor de ondersteuning van mantelzorgers, maar vaak ontbreekt kennis of overzicht van hoe deze ondersteuning eruit moet zien.

Welzijn en zorg is dankzij de WMO enerzijds een hoeksteen en anderzijds een uitdaging geworden voor veel gemeenten in Nederland. Antwoorden op vragen verschillen per gemeente, maar er is een gemene deler als het gaat om het vinden van een oplossing: cliëntenparticipatie. Alleen door samen te werken met de mensen aan wie de zorg toekomt, kan er daadwerkelijk beleid gemaakt worden.

Is Gemeentepeiler ook iets voor uw gemeente? Naast participatie instrument bij cliëntenparticipatie kan Gemeentepeiler worden ingezet om bijvoorbeeld om te onderzoeken hoe de gemeentelijke dienstverlening of buurttevredenheid wordt ervaren, om jeugdparticipatie te bevorderen of juist om ouderen te betrekken.

In het kader van de omgevingswet 2021 wordt ook omgevingswet participatie steeds belangrijker. Ook hier is Gemeentepeiler een praktisch hulpmiddel om de benodigde participatie te faciliteren. 

Neem contact op voor meer informatie.